N°102 – Kua kite fakahouhia kotahi tikahaga no tahito ki Takapoto
Pu no te Taere e no te FaufaaTumu
Aufakaoehaga ki na muri kia Jean-Michel Chazine, vanaga ihi papa e ko Frederic Torrente, vanaga ihi tagata.
Tikahaga marae e te haga tapako no tahito ko tei kite fakahouhia mai ki Takapoto, kua kamoke akena ko JEAN-MICHEL CHAZINE ki teie haga marae ko tana ki papaki ki tona tere ki na matahiti 1975 e 1982. A mahaahuru matahiti ki muri ake te takahi fakahou mai nei ki te vaevae ki Takapoto no te tuatapapa fakahou. Ki teienei ra ma te kamui atu ki te papahaga ka FRÉDÉRIC TORRENTE no ruga ia ki te haga igoa henua e te haga papahaga tupuna ki te pae Tuamotu.
Takapoto : 500 kirometera ki te atea ki te kapatokerau ko Tahiti, era a o Takapoto e fanakora ki te kimihaga a te haga vanaga ihi papa. Ena kua fakaoti ko JEAN-MICHEL CHAZINE i Takapoto raua e papa ai ki ta raua kimihaga, maoti katoga te haga tapako ki kitehia mai e ana ki na matahiti 1975 e 1982. « No teie tapura ohipa e mea ohie roa ia, e kapiti katogahia mai te haga igoa henua tumu ». Mai te mea hoki kore ki kitehia mai te taatoahaga ko te haga tikahaga marae no tahito mai, e maha marae api ra ko tei kamoke apihia ki teie kavake no Fepuare nei.
E garo paha teie haga marae
Ka rari hepetoma kua kamui mai te huiragatira, te oire e te haga piha ohipa ka te oire ka poi mai to ratou rima tauturu ki teie no te fakaoti viruhaga ki teie kamokehaga ko teie haga marae. « Kua kamui mai te haga matahiapo ma te matutuhaga mai ki to ratou kite e kua pahono katoga mai ki ta maua uiuihaga. E kua poi katoga mai ki ta ratou haga puta papa tupuna*. »
Maoti teie haga kamokehaga ka kitehia mai ai tetahi haga atu marae, ko rari ko tei kiroroa ki muri ake ki te haga matagi rorofaki. Kaore ra kua garoroa ki te haga tumu rakau e ko rari kua kiro ihoa ia ki te hapako kore ko te tagata ihoa ia. Ena hoki kua fakaterehia ko rari haga « bulldozer » ki ruga ki teie haga marae e kua tanina katogahia teie haga marae ka garoroa atu ai. No reira e mea fakahiehie teie haga kamokehaga ki teie haga marae no te paruru viruhaga ki ta tatou faufaa tupuna.
Na te igoa henua e papa mai ki te haga fanakohaga ki ruga ki te vauvau henua
Maori teie haga tuatapapahaga kamui ko ta JEAN-MICHEL CHAZINE e ta JT ki papu ai e kua ki te kivi henua ki : ko rari marae, ko rari apoko komo kaore, te haga maite e te haga tikahaga fare e kua ki teie haga va kua rau katoga hoki te haga vaka matakeinaga ki noho na i konei. « Na te haga pakana gaiere, te haga tapu parau e te haga kopihe ki kitehia mai ki hakapapu mai e kua noho haerehia teie haga vahi e te haga tagata ki tahito ra» Te tagi reo ra no JEAN-MICHEL CHAZINE. Kia fakahohonuhia ra teie vanagahaga, maoti katoga ia te haga igoa henua, na te reira ki hakapapu mai te fakaohipahaga ko tera vahi e tera vahi. E na te reira katoga hoki e fakakite mai te haga nohohaga ariki e ta ratouhaga fakaohipahaga ki ruga ki te kivi henua. « Kua riro teie haga igoa henua ei papa mau no te terehaga totiare, te papahaga vaka matakeinaga e tona haga otika ka mau mai ai teie na gati e pae : gati Hoga, gati Huri, gati Tetua, gati Puroa, gati Mooeava. Teie ko na pae gati ki papa mai na gati tumu e pae ko te henua ko tei piki katogahia te matakeinaga » Ko ta FRÉDÉRIC TORRENTE e hakapapu mai ra.
E riro ia ko teie haga tuatapapahaga api e hakapiki mai kia tatou te orahaga ko te haga tagata tumu o Takapoto. Na te haga maite e hakapapu mai kia tatou e kua ora viru mai teie haga gati inaha hoki e 80% o te katiga tupu, na te henua ihoa e horoga mai. Kia fakahohoa tatou ki teie tau, e viru ia kia reko e 98% ko te katiga no vaho mai ia.Mea rahi ia tera takakehaga. Tera ra ka tiaki tatou ki te hoperoahaga ko teie haga titorotorohaga, kua fariki te fare hakapikihaga e te fare oire e kamoke a te haga maere e te hakaroahaga ki teie haga kimihaga no te haga faufaa tahito ki Takapoto.
* Te puta tupuna ko te haga puta ia ki papakihia ia te haga tuaakakai ko rari gati ma te vaiho hia mai ai ki te ui api ki te garohaga ia ko te ui ki muri atu.
