TE TÄRENA MÄ’OHI – Tuha’a 1 –

‘Ïritihia mai roto mai i te HEI PUA RI’I
(parau ri’i ‘atohia mai nö roto i te mau puta i tata’u na i te FARE VÄNA’A), ‘api 213 – 217

I te tau tahito ra, e’ita te ta’ata tahiti e tai’o i te mau mahana, e tai’o rä rätou i te mau pö. E ‘ohipa ‘öhie a’e teie, inaha, e mea huru ‘ë te ‘äva’e i te mau pö ato’a, ‘e töna ti’ara’a i ni’a i te ra’i e mea ‘ë ato’a.
Hö’ë ä rä te huru o te rä i terä mahana ‘e i terä mahana ‘e e mea ‘ë iti roa a’e te tauira’a o töna ti’ara’a i ni’a i te ra’i.
‘Ua topa te feiä tahito i te i’oa i ni’a i te pö täta’itahi o te ‘äva’e, ‘oia ho’i e piti ‘ahuru ma va’u i’oa tö te mau pö, mai te ‘äva’e ‘äpï ; ‘o Tireo te i’oa o te äva’e mätämua ‘e tae roa atu i te ‘äva’e ‘äpï i muri a’e.
I te mana’o a tö tahitö, të vai ra te pö maita’i nö te tautai ‘e te pö maita’i nö te tanu i te mä’a tupu ‘e te piti ‘ahuru ma hitu o te pö, ‘o Täne te i’oa, e pö maita’i ïa nö te rave i te ‘ohipa huru rau.
I roto i te motu täta’itahi tei nohohia e te mä’ohi, ‘ia tautai rätou, e hi’opo’a rätou i te huru o te horora’a i’a ‘e e tämau ‘ä’au rätou i te reira, ‘ia au i te tauiuira’a o te ‘äva’e i te mau pö ato’a.
Te i’oa tahiti nö te mau pö o te ‘äva’e :
E rave rahi täpura i’oa pö i päpa’ihia i muta’a ra, ‘ua mä’iti mai ra te Fare Väna’a e toru täpura tei nene’ia i roto i te ve’a  » Journal of the Polynesian Society  »  i te matahiti 1928, teie ïa :
– ‘a tahi : te täpura a te tävana tuiro’o ‘o Tati nö Papara, ‘oia ‘o Te’ura’itera’i i Täputuära’i. Nä täna hinarere, ‘o Marauta’aroa-i-Tahiti, ari’i vahine nö Tahiti i höro’a ia J. Frank STIMSON (të parauhia ‘o Üä täne) nö te päpa’i ;
– ‘a piti : tä Paruparu ‘oia te tamaiti a te tävana Haumäteata o Mai’ao (Ile de Saunder).
– ‘äre’a te toru o te täpura, nä te mau ti’amana o Tahiti ‘e ‘o Mo’orea i höro’a mai :

1 – TIRIO 1 – TIREO 1 – TIREO
‘Ua pata te marama, e marama ‘äpï ïa ‘e ‘ua noho te marama i ni’a i te patu. ‘Ua ti’ati’a te i’a ; te mau huru ato’a. ‘Ua horo te ‘ï’ihi  i täua pö nei. Te huru o te täi’ara’a ra : e tä’upe’a ïa. E färiu rä te ‘auaha tëtë i ni’a. E pö i’a roa ïa.
2 – HIRO-HITI  2 – HIRO-HITI  2 – HIRO-HITI
‘Ua hiti te marama, ‘ua fa’a’ite i töna huru, ‘ua hiti ato’a te i’a ‘e ‘ua ‘öti’ati’a te mau huru ato’a ; ‘ua horo te manini i taua pö nei. Te huru o te täi’ara’a ra, e hï ïa. ‘O te pö teie i fänau ai ‘o Hiro.
3 – HÖATA  3 – HÖATA  3 – HÖATA
‘Ua ‘ata te marama, të ‘itea a’e ra e e horo atura i töna ata. ‘Ua horohoro te i’a ‘ïtere, te i’a pa’a ‘e të ne’e ato’a i taua pö nei. Te huru o te täi’ara’a ra, e hï ïa ‘e e ramarama ato’a i tua  i te pao’e, te ‘örare, te maunauna, te va’u ‘e te ‘ömuri.
4 – HAMIAMA-MUA   4 –  HAMIAMA-MUA
4 – HAMIAMA TAHI
‘Ua hä’ati’ati te i’a, ‘ua ha’apupu haere. E pö püai teie nö te ‘iteara’a te i’a. Te huru o te täi’ara’a ra : e rama ïa ‘e nä roto atu nei ïa i te a’au, te ramarama ‘e nä ni’a ra i te va’a, e nï’au ïa te rama.
5 – HAMIAMA ROTO 5 – HAMIAMA ROTO
5 – HAMIAMA ROTO
‘Ua hä’ati’ati ä te i’a, ‘ua ha’apupu haere, te tahi ato’a  pö püai teie nö te ‘iteara’a te i’a ; te huru o te täi’ara’a ra, e rama ïa, e tïa’i rä ‘ia topa te marama i raro, ‘oia ho’i ‘ia pouri, ‘ei reira ïa e ha’amata atu ai i te ramarama nä ni’a i te a’au. E ‘öura miti ïa te i’a ‘e te ‘oiro ; e hï-ato’a-hia te uhu ‘e te tarao i teie pö nei.
6 – HAMIAMA-MURI  6 – HAMIAMA-MURI
6 – FA’AOTI-HAMIAMA
‘Ua hä’ati’ati ä te i’a ‘e ‘ua ha’apupu haere, te tahi ato’a ïa pö püai teie nö te ‘iteara’a te i’a. Te huru o te täi’ara’a ra : e rama ïa, e tïa’i ato’a ïa ‘ia topa te marama ‘a ramarama atu ai nä ni’a i te va’a.  E mü ïa te i’a i taua pö nei ‘e te vete ‘e te ume ‘e te tahi atu ä. ‘Ei roto i te mau ‘afä o te mau horo avaava ri’i e hi’o ai.
7 – ‘ORE’ORE-MUA   7 – TAMATEA MUA
7 – ‘ORE’ORE TAHI
E pö ha’amo’era’a teie nö te i’a, e ‘itea-varavara-hia ïa, mai ‘Ore’ore-mua ‘e tae roa atu i Tamatea. ‘O nä pö teie i parauhia ë e tau pö pupara’a nö te i’a, ‘äre’a ra, e horo te mü i taua pö nei ‘ia tae i te marama ra i Tema. E ‘upe’a ïa te tautai ; e färiu te ‘auaha o te tëtë i ni’a ‘e i te tapera’a o te rä, ‘ua topa ïa te ‘upe’a i raro i te tai, ‘a tïa’i atu ai i te nanura’a miti.
8 – ‘ORE’ORE MURI  8 – TAMATEA ROTO
8 – FA’AOTI-‘ORE’ORE
E pö ha’amo’era’a ato’a teie nö te i’a, e ‘itea-varavara-hia ïa. E pö to’erau ïa, i te marama e tupu ai, ‘e nö reira, e pö i’a ‘ore ïa. Terä ra, e horo ato’a ïa te mü i teie nei pö. E ‘upe’a ïa te tautai.
9 – TAMATEA  9 – TAMATEA-MURI
9 – TAMATEA
‘Ua türamarama te marama, ‘ua ti’a mai te i’a rarahi nö te höhonu i ni’a a’e i te one ; ‘ua hiti ato’a te to’au,  te täea, te mäene, te ‘auhopu ‘e te mau i’a ato’a i teie nei pö. E ‘upe’a ïa te tautai, e fariu rä te ‘auaha o te tëtë i ni’a ‘e i te tapera’a ato’a o te rä, ‘ua topa ïa te ‘upe’a.
10 – HUNA 10 – HUNA 10 – HUNA
‘Ua huna te mata o te i’a, ‘ua ta’oto. E pö i’a ‘ore roa ïa, ‘eiaha ïa e täi’a i taua pö nei ‘a ‘ati i te rohirohi.
11 – RAPU   11 – ‘ARI  11 – RAPU
‘Ua rapu te mämari o te i’a. E pö i’a ‘ore ïa, terä ra e pö hau roa ïa nö te mäene. E ‘upe’a ato’a te tautai ; ‘ia taha te rä ‘a haere ‘a täumi i te ‘upe’a, ‘a fa’afäriu ato’a i te ‘auaha o te tete ‘upe’a i ni’a.
12 – MAHARU  12 – MAHARU  12 MAHARU
‘Ua horo te i’a e ueue i te huero. E pö i’a ‘ore roa ïa, ‘eiaha e täi’a i taua pö nei ‘a ‘ati i te rohirohi. ‘O te fa’ahe’e pu’era’a ïa te huero o te mau i’a e parauhia nei.
13 – HU’A 13 – HU’A 13 – HU’A
‘Ua ‘itea te i’a hu’a rau. ‘Ua horo tä’iri te i’a i te marama e horo ai. E pö i’a roa ïa i taua marama ra ; e horo te mü ‘e te tuhara  i taua pö nei. E ‘upe’a te tautai ; e färiu ä te ‘auaha tëtë ‘upe’a i ni’a, ‘e i te ahiahi te mü ‘e i te ‘a’ahiata te tuhara.

(pü’oira’a)

Ta’o tämau ‘ä’au

tärena : vient de l’anglais calendar : calendrier
pö : aveugle
pö : le monde des dieux et des esprits
pö : antiquités, temps primordiaux, temps inconnus
pö auahi : enfer
pö tämära’a : purgatoire
pö tüpapa’u : nuit des revenants
pö re’are’a : nuit joyeuse, agréable
pö rumaruma : nuit sombre et lugubre
pö tinitini : nuit noire
pö tinitini : nombre d’une grandeur infinie