Te tāupo’o ma’iri noa mai

Tuha’a 3 e te hōpe’a
piahia i roto i te Messager de Tahiti, Ve’a nō
Tahiti nö te 24 nö tiunu 1881, ‘api 200

[singlepic id=400 w=320 h=240 float=left]
Aita taua ta’ata maita’i ra i ‘ore i te hi’o mai i taua ‘ohipa i ravehia e au ra. Höro’a mai ra o ia nä’u i te tahi täpü fenua e te tahi tau moni ri’i nö te fa’ati’ara’a i te fare i ni’a iho, nö te ho’ora’a i te mau peu nö te ‘utuäfare, e nö tö’u ho’i fa’aipoipora’a. E’ere ë, te reira ana’e.

Nö te mo’era’a ta’u täupo’o i roto i te pape, tu’u mai ra i töna i ni’a i ta’u upo’o mai te parau mai ia’u ë, e hei mau rä täna i hina’aro i te tu’u mai i ni’a iho ei mono i te täupo’o.

‘Ite atu ra ‘oe i teie nei ë, e aha te mea i ‘ore i ti’a ai ia’u i te here i teie nei täupo’o. Aita vau i ‘äfa’i i teie nei täupo’o i roto i te fa’a’apu. E a pohe noa atu ai o ia ra, të vai nei ïa te tä’ato’ara’a o te mau mea ato’a ei ha’amana’ora’a nä’u i tö’u ra fatu hämani maita’i.

Tö’u ra mau tamari’i, tä’u vahine, tö’u mau ta’ata, tö’u fenua, aita roa te hö’ë mea iti a’e të ‘ore e riro ei paraura’a nä’u nöna. Ia haere mai rä vau i te ‘oire nei, e ‘äfa’i mai ä vau i teie nei täupo’o i ni’a ia’u, ia vai ä i ni’a iho ia’u te hö’ë ma’a mea iti ei ha’amana’ora’a atu.

Ua pe’ape’a ri’i rä vau i teie nei, nö te mea, të haere atu ra i te motumotura’a. A hi’o nä ‘oe. Ua ‘ino roa i teie nei. E ia toe noa mai ä te hö’ë ma’a vähi iti nö teie nei täupo’o, aita roa ïa e moni e ho’ona ai tö’u ra hi’ora’a.

Ua putapü roa te ‘ä’au o teie nei ta’ata maita’i i taua parau i fa’ahitihia mai ra. Rave a’e ra oia i täna vaira’a parau, ‘iriti mai ra i räpae i te hö’ë rata, e i te höro’ara’a atu i te vehï i roto i te rima o taua ta’ata iti nö te fenua ‘aihere ra, parau atu ra iäna :

– Inä, e hoa ‘ino, të vaiiho nei au ia ‘oe i teie nei. Teie rä tö’u i’oa e te vähi tä’u e fa’aea. E ha’amäuruuru mau ‘oe ia’u, ia tae i te täpati i te po’ipo’i, e haere mai ‘oe e hi’o ia’u.

Aita roa ho’i i mo’e noa a’e terä ra parau i te ta’ata iti nö te fenua ‘aihere ra. I te taera’a mai ä o ia i te fa’a’itera’ahia mai ä taua ta’ata maita’i ra, horo atu ra o ia nä mua iäna, e, rave atu ra i te rima mai te parau atu ë :

– E hoa ‘ino, e’ere tö’u ë, te tamaiti ‘otahi tä ‘oe i fa’aora, ua tauturu mai ra ‘oe ia’u i te hö’ë ma’a vähi iti, oia ho’i te fa’arahira’a i tö’u nei here i te ta’ata, i tö ‘oe ha’apäpüra’a mai ia’u ë, të vai noa atu ra te feiä ‘ä’au maitata’i e te ha’amana’o i te feiä hämani maita’i atu. E i teie nei, nö te mea ë, e tao’a hanahana maita’i ia ‘oe te täupo’o i ni’a i tö ‘oe upo’o, teie te tahi.

Eiaha rä vau të ani atu ia ‘oe ë, e fa’aru’e i tei höro’ahia mai e tö fatu hämani maita’i ra. Teie rä, ia ‘ore roa atu ia maita’i fa’ahou ia ‘oe ia täupo’o, e mono atu ïa ‘oe i taua täupo’o ra i tä’u e höro’a atu nei. O tä’u ïa anira’a ia ‘oe. I te mau matahiti ato’a, e hö’ë mahana, e vai te hö’ë täupo’o i ‘onei nö ‘oe ei mono i taua täupo’o ra.

Teie nei rä ‘öpuara’a, e’ere ho’i ë, te mea ‘ë atu, maori rä, e räve’a maita’i nä taua ta’ata maita’i ra ei fa’ahereherera’a i te ‘ä’au te’ote’o o taua ta’ata iti nö te fenua ‘aihere ra. Ua ‘ite maita’i roa ho’i oia ë, e ‘ore e ti’a ia ‘imihia te hö’ë mea ‘ë atu, maori ra, te fa’ateiteira’a i te mana’o o te feiä e tauturuhia atu.

I te roa’ara’a mai iäna töna ra ‘ä’au nä roto i te reira ra tü’atira’a mätämua, pohe noa atu ra te parau e te mana’o o taua ta’ata iti ra iäna, e nehenehe noa atu ra iäna i te ha’amaita’i atu i töna ra fëti’i tei ‘ati i te pe’ape’a, e o tei fätata roa ‘ino i te veve, e ua poupou töna ‘ä’au i te hi’ora’a i te fëti’i o terä ra ta’ata iti, e tö rätou ra fäna’o rahi i te ha’amana’ora’a mai iäna, ua huru fäito ïa i töna iho, i täna ra mau hämani-maita’i-ra’a atu ia rätou.

Ua päpa’i-ato’a-hia teie parau i roto i te puta AAMU RAU, i nene’ihia e te “Centre de Formation et de Recherche sur les Langues et Civilisations Océaniennes”, Pape’ete 1989, mai te ‘api 44 ë 50.

Ta’o tāmau ‘ā’au

aborigène = ta’ata tumu, ihotumu, ihotupu, anotupu
abréger = ha’apoto, täpoto, ha’amure
abuser = verbre + rahi roa
abuser, profiter de quelqu’un = navenave, aureva
abuser d’une femme = rave ‘ino
accalmie = mao, maomao, rauma’i, mäha, raumati, ruru’a
accalmie du vent = töpä, topatopa
accaparer = täpipi,
accaparer de la nourriture = ‘aimamau